Jaka jest współczesna polonistyka?
WYDZIAŁ POLONISTYKI
Jak wiele wątków i odniesień mogą zawierać studia polonistyczne, przekonują przedstawione w tym tekście cztery różnorodne perspektywy badawcze.
Dramat i wspólnota
„Polska dramatyczna. Ustanawianie i negocjowanie wspólnoty w dramacie polskim po 1765 roku" to wielowymiarowy projekt badawczy, którego celem jest przygotowanie alternatywnej historii dramatu polskiego. Zamiast tradycyjnych podziałów historycznoliterackich, zorientowanych na przemiany w obrębie literatury, naukowcy z Katedry Performatyki (Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego) koncentrują się na dynamice polskiego pisarstwa dramatycznego i przemianach teatru jako instytucji funkcjonującej w kontekście życia społeczno-politycznego.
Badacze dążą do przedstawienia obrazu świadomie konstruowanego z dzisiejszej perspektywy i podążającego za pytaniami, które uznać można za najważniejsze, także w kontekście aktualnych debat w rodzimej humanistyce. Dotyczą one Polski jako wspólnoty, powiązanej całościowym kompleksem wyobrażeń, idei, sposobów działania i zachowania. Wspólnota ta jest wykreowana także przez dramaty i przedstawienia kulturowe, w znacznej mierze dokonujące się poza teatrem jako instytucją. Jest ona spojona tożsamością religijną (z dominującą rolą katolicyzmu), społeczną (szlachta i chłopi, przy wykluczeniu i na ogół negatywnym postrzeganiu mieszczaństwa), polityczną (obywatelska demokracja szlachecka jako wzór „wolności") i prywatną (rodzina jako fundament i gwarant tożsamości). Ten wzorzec, krytykowany i podważany w XX i XXI wieku, nadal nie traci żywotności, tworząc wraz z projektami wobec niego alternatywnymi konstelację „Polski dramatycznej" – wyobrażenie życia indywidualnego i zbiorowego.
Efektem analiz prowadzonych podczas pierwszego etapu realizacji projektu jest monografia Polska dramatyczna 1. Dramat i dramatyzacje w XX wieku (Księgarnia Akademicka 2012). Na drugi tom tego dzieła złożą się ostateczne wersje wystąpień przedstawionych podczas konferencji naukowej, która odbyła się w listopadzie 2013 roku. Oprócz tego w 2014 roku ukaże się antologia z mniej znanymi i trudno dostępnymi tekstami dramatycznymi, które stanowią przedmiot analiz opisanych w obu tomach Polski dramatycznej.
Herkules zmagający się z trudnościami życiowymi - temat badawczy jednego
z projektów Wydziału Polonistyki UJ. Rzeźba z wiedeńskiego Hofburga
przedstawia dwunastą pracę Herkulesa – pochwycenie Cerbera,
fot.: -JVL- | fickr.com, na licencji CC-BY 2.0
Jak badać historię literatury?
W ramach badań Katedry Antropologii Literatury i Badań Kulturowych Wydziału Polonistyki UJ w roku 2013 pracowano między innymi nad projektem „Kulturowa historia literatury", w powiązaniu z tematem badawczym „Kulturowa teoria literatury". W czasach nam współczesnych, gdy wielokrotnie podważano możliwość obiektywnego poznania przeszłości, trudno nie zadać pytania o zasady badania historii literatury.
W ramach projektu badacze skoncentrowali się na różnych sposobach ujmowania przeszłości, zwłaszcza na roli antropologii kultury i studiów kulturowych w nowych podejściach do zagadnień historycznoliterackich. Dla przykładu: zajęto się zagadnieniem literatury pisanej przez kobiety i przyczynami jej selektywnej obecności w kanonie arcydzieł literackich. Naukowcy skupili się też na relacjach między literaturą narodową a literaturą innych narodów i mniejszości etnicznych, podjęli kwestię literatury polsko-żydowskiej, pisanej w języku polskim, jidysz i hebrajskim. Ważną kwestią stały się również metamorfozy dyskursu historycznoliterackiego, a także modele historii literatury narodowej i ich wyznaczniki. Skoncentrowano się wreszcie na badaniu różnic między literaturą emigracyjną a pisarstwem tych, którzy mieszkają poza granicami kraju, nie będąc emigrantami, oraz wskazano na rolę multimedialności jako nowego oblicza literatury i na konieczność uwzględnienia nowych form literackich w omówieniach historycznych.
Herkules i człowiek
„Prace Herkulesa – człowiek wobec wyzwań, prób i przeciwności" to projekt, and którym pracują naukowcy z Katedry Komparatystyki. Główna tematyka badań w skrócie określona być może w sposób następujący: Herkules bywa uważany za symbol człowieka zmagającego się z przeciwnościami; pokonującego trudności i przeszkody życiowe, piętrzące się przed nim i wymagające od niego siły, sprytu, odporności na ból, strach i pokusy. Przede wszystkim zaś determinacji. Człowieka, któremu udaje się pokonać często niewyobrażalne wręcz przeszkody, stawić czoła ogromnym trudnościom i pokonać je.
Literatura i sztuka – odwołując się do mitu lub, najczęściej, nie czyniąc tego – zmaganie się człowieka z różnego rodzaju przeciwnościami (zewnętrznymi i wewnętrznymi) uczyniła jednym z najważniejszych swych tematów. Często ponosi on klęskę, niekiedy jednak odnosi sukces i w konsekwencji osiąga stan pełnego człowieczeństwa i poczucie spełnienia. Projekt „Prace Herkulesa – człowiek wobec wyzwań, prób i przeciwności" stanowił próbę zmierzenia się zarówno z mitem Herkulesa, jak i z zagadnieniem heroizmu wysiłków człowieka uwieńczonych sukcesem.
Między oświeceniem a romantyzmem
W ramach prac Katedry Historii Literatury Oświecenia i Romantyzmu Wydziału Polonistyki UJ uczeni badają związki między oświeceniem a romantyzmem, a także relacje między tymi epokami a szerszą wspólnotą kulturową. W polu badań Katedry znajdują się trzy tematy przewodnie, które obejmują historyczne badanie literatury wymienionych epok w kontekście kultury symbolicznej i świadomości zbiorowej; studia nad aspektami egzystencjalnymi i estetycznymi literatury oświecenia i romantyzmu (wokół pojęć kluczowych: indywidualność – samorozumienie – ekspresja); wreszcie – śledzenie rozwoju form literackich i świadomości estetycznej od Krasickiego do „przedburzowców".
Do roku 2013 zrealizowano cztery tematy: I. Emigranci, wygnańcy, wychodźcy – w ramach którego badano przemiany w sposobach przedstawiania przez pisarzy czasów postanisławowskich i romantycznych, doświadczenia wychodźstwa i wygnania, zajmowano się też rolą, jaką świadectwa emigrantów spełniły w literaturze i kulturze polskiej; II. Między oświeceniem a romantyzmem. Różne oblicza klasycyzmu – w którym koncentrowano się na klasycyzmie ujmowanym jako trwały składnik poezji wieku XIX, kształtującym tradycję, formy literackie i estetyczne; III. Dwory, salony, stowarzyszenia – ich funkcja kulturotwórcza i narodowotwórcza – to temat koncentrujący się na kwestiach dotyczących kulturalnego kontekstu pisarstwa oświeceniowego i romantycznego; IV. Estetyka dzieła. Eklektyzmy, synkretyzmy, uniwersa – w ramach tej problematyki badano wewnętrzne zróżnicowanie i wielogłosowość wypowiedzi literackiej – od Myszeidy do powieści romantycznej.