Czy cyberprzestrzeń pomaga nam się porozumieć?

Print Friendly and PDF

 

WYDZIAŁ STUDIÓW MIĘDZYNARODOWYCH I POLITYCZNYCH

 

Jedno z podstawowych pytań stawianych w wieku globalnych przepływów ludzi, kapitału i towarów dotyczy skutecznych metod budowania porozumienia międzykulturowego. Świat stał się globalną wioską, rewolucja w komunikacji sprawiła, że lawinowo wzrosła skala i intensywność dialogu międzykulturowego, dla którego sceną jest cyberprzestrzeń.

Rzeczywistość dynamicznie rozwijających się technologii komunikacyjnych tworzy nowe wzorce percepcji, uczenia się, kształtowania relacji międzyludzkich, a także współpracy. Komunikaty, motywy czy wyobrażenia krążące w głównych kanałach informacji i kulturowego uczestnictwa stają się rozpoznawalne dla wszystkich użytkowników, niezależnie od tego, skąd się oni wywodzą. Na bazie produktów kultury masowej, wydarzeń i procesów komentowanych na forum globalnym powstają nowe sposoby opowiadania o świecie, interpretacje zachodzących w nim zdarzeń, oczekiwania społeczne, które oddziaływają również na postawy i działania konkretnych jednostek i grup kształtujących kontakty międzykulturowe.

Badacze z Instytutu Amerykanistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, w realizowanym od 2012 roku projekcie, dociekają tego, jak media cyfrowe wpływają na stan i perspektywy rozwijania współpracy międzynarodowej oraz budowanie porozumienia.

Jak cyfrowi tubylcy zdobywają świat

Punktem wyjścia, umożliwiającym konfrontację teoretycznych założeń z rzeczywistymi doświadczeniami, stały się badania sposobów wykorzystywania mediów cyfrowych przez studentów – obcokrajowców, studiujących w dwóch odrębnych kulturowo środowiskach – w Polsce i Stanach Zjednoczonych. Uznano, że internacjonalizacja edukacji jest znakomitym polem odniesień dla wielu typowych dla globalizacji zjawisk: wzmocnienia procesów mobilności, poszukiwania możliwości rozwoju poza granicami państwa urodzenia, orientacji na interakcje międzynarodowe. Studenci–obcokrajowcy są idealnym przykładem aktorów kształtujących dialog międzykulturowy.

W przeprowadzonych badaniach jakościowych naukowcy poszukiwali odpowiedzi na pytanie o sposób, w jaki młodzi ludzie studiujący w środowisku obcym kulturowo kształtują kompetencje kulturowe oraz budują porozumienie, przekraczając bariery. Młodzi ludzie należą do pokolenia digital natives, czyli tych, którzy nie znają życia bez cyberprzestrzeni, dla których jest ona naturalnym środowiskiem kształtowania relacji, równorzędnym z rzeczywistymi, pozacyfrowymi kontaktami. Sposób, w jaki zagraniczni studenci wykorzystują media cyfrowe, opracowując mechanizmy radzenia sobie z szokiem kulturowym, poczuciem wyobcowania, adaptacją do nowych warunków, może być podstawą do wyciągania szerszych wniosków na temat oddziaływania mediów cyfrowych na porozumienie międzykulturowe.

Szczegółowe wątki dyskusji nad porozumiewaniem w cyberprzestrzeni znajdą się w publikacji Digital Difference: Social Media and Intercultural Experience. Zostanie ona wydana w międzynarodowej serii „Post-intercultural Communication and Education" w 2014 roku.

Z jednej strony wydaje się, że im więcej technicznych środków komunikacji obalających bariery pomiędzy poszczególnymi narodami i grupami, tym lepiej, ponieważ poszerza się naturalna przestrzeń kontaktów. Z drugiej strony, w czasach przedcyfrowych „obcy" w nowej kulturze byli niejako zmuszeni do intensywnych interakcji, aby móc realizować swoje cele. Dziś można fizycznie przenieść się na drugi koniec świata, żeby tam studiować, mentalnie niemal nie wychodząc poza ściany sypialni w domu rodzinnym. Codzienne kontakty z przyjaciółmi i z bliskimi ułatwiają adaptację, ale mogą też ograniczać jej konieczność. W obcym kulturowo otoczeniu przybysze nie są już zdani wyłącznie na interakcje z „miejscowymi" – technologie komunikacyjne mogą pełnić funkcję wirtualnej bariery, oddzielającej ich od rzeczywistości, w której fizycznie przebywają.

Wywiady ze studentami potwierdziły, że realizowane są oba scenariusze. Internet daje poczucie bezpieczeństwa – nawet w obcym kraju, na innym kontynencie – dostarcza informacji, rozrywki, ułatwia rozwiązywanie praktycznych problemów, ale też aktywna obecność w cyberprzestrzeni może wpływać na jakość budowania relacji w świecie „rzeczywistym". Większość badanych młodych ludzi potwierdziła własną skłonność do budowania tzw. społeczności kokonów (cocoon communities) – kręgu relacji społecznych i towarzyskich złożonego głównie z ludzi w podobnym położeniu (obcokrajowców), dość zamkniętych na wpływy z zewnątrz. Zatem badani – chociaż otwarci na świat i nowe doświadczenia, odważni – co wynika z ich decyzji aplikowania na zagraniczne uniwersytety – nie wykorzystują tych cech, aby eksplorować miejsce, do którego przybyli. Znajdując się w roli „obcego", za pomocą mediów społecznościowych poszukują raczej innych „obcych", żeby doświadczyć poczucia wspólnoty.

Innym wnioskiem, który może zaskoczyć okazał się fakt, że pokolenie „cyfrowych tubylców" woli spotykać ludzi bezpośrednio i znakomicie zdaje sobie sprawę z odmiennej jakości interakcji prowadzonych w cyberprzestrzeni i tych – „twarzą w twarz". Jak mówi jeden z badanych: „W Internecie wszystko sprowadza się do wizerunku, brakuje spontaniczności. Dużo lepiej jest prowadzić >>prawdziwe<< życie towarzyskie z >>prawdziwymi<< ludźmi".

 


fot.: © Nikkytok | Dreamstime.com

 

W dialogu o dialogu

Na świecie debata na temat ról i możliwości nowych technologii w edukacji, kształtowania postaw i warunków dialogu międzynarodowego toczy się z coraz intensywniej.

Międzynarodowe sympozjum zorganizowane 2–3 października 2013 roku w ramach projektu Instytutu Amerykanistyki UJ zostało uznane za jedną z ważnych odsłon dyskusji nad zmieniającymi się relacjami i znaczeniami w obszarze kultury, mediów, technologii, dialogu międzykulturowego i komunikacji. Prelegenci mówili o tym, jak przestrzenie wirtualnej komunikacji kreują porozumienie w świecie realnym, gdzie tego porozumienia brakuje; jak kształtują się reakcje i mechanizmy oddziaływania w dialogu międzynarodowym. Potwierdziło się przekonanie, że śledzenie powiązań pomiędzy tym, jak rozchodzi się informacja, do kogo dociera, a kreowaniem wyobrażeń i budowaniem poczucia wspólnoty w przestrzeni wirtualnej może potencjalnie przynieść wnioski przełomowe dla perspektyw budowania międzykulturowego zrozumienia w ogóle.

Wykład inauguracyjny wygłosił prof. Zygmunt Bauman, odnosząc się do trudnej sztuki budowania porozumienia w świecie opanowanym podziałami za pomocą dialogu, który musi zakładać otwarcie na drugiego człowieka, na jego argumenty i sposób widzenia rzeczywistości. Globalizacja sprawia, że spotkanie z „obcym" jest nieuchronne, wielkim zagadnieniem współczesności są więc okoliczności międzykulturowego spotkania, podczas którego „obcy", zachowując swoją odrębność, zaczyna być traktowany jako „swój".

Inny wybitny brazylijski badacz problematyki międzykulturowej, prof. Ciro Marcondes Filho, dzielił się doświadczeniami z badań nad aktywnością komunikacyjną studentów Uniwersytetu w São Paulo, którzy podjęli wyzwanie studiowania w Europie czy w innych częściach Ameryk. Wnioski z prowadzonego tam projektu pozwoliły spojrzeć na zwyczaje młodych „cyfrowych tubylców" w szerszej – geograficznie i kulturowo – perspektywie, przynosząc przekonanie o powtarzalności pewnych zachowań, wspólnocie doświadczeń, która znajduje swoje odzwierciedlenie w pewnych mechanizmach komunikacyjnych widocznych w zachowaniach badanych na trzech kontynentach.

Trudno uciec od przekonania, że systemy komunikacji cyfrowej odgrywać będą coraz większą rolę w kontaktach międzykulturowych, a ich powszechne użycie niesie ze sobą nowe szanse i wyzwania dla sposobów budowania porozumienia. Rozwój technologii komunikacyjnych umożliwił nie tylko powstanie zupełnie nowych obszarów kultury, ale również zasadniczo przekształcił sferę oddziaływań pomiędzy poszczególnymi kulturami.